Πανάρετος και Ερωτόκριτος - Δύο πρωταγωνιστές διαφορετικών λογοτεχνικών έργων αλλά τόσο κοινοί μεταξύ τους

Η μεγάλη λογοτεχνική άνθιση συντελείται στην Κρήτη, όπου και πραγματοποιούνται οι κατάλληλες ζυμώσεις μεταξύ του 1571 - 1669 με έργα, που χαράχθηκαν ανεξίτηλα στην καρδιά των ανθρώπων, όπως ο Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου και η Ερωφίλη του Χορτάτση. Τα δύο αυτά έργα αν και διαφέρουν ως προς την ειδολογική τους κατάταξη (Ερωτόκριτος = μυθιστορία, Ερωφίλη = τραγωδία), παρουσιάζουν αρκετά κοινά σημεία ως προς την θεματική.

Ο Πανάρετος στην τραγωδία «Ερωφίλη» του Χορτάτση στο απόσπασμα (Α 1-198) παρουσιάζεται ως ένας νέος, ο οποίος έχει κυριευθεί από τον έρωτά του για την κόρη. Αντιλαμβανόμαστε από τα λόγια του φίλου του Καρποφόρου, ότι ο κεντρικός ήρωας της τραγωδίας έχει κερδίσει μεγάλη δόξα και τιμές από την εργατικότητά του και αυτό το καταδεικνύει και το όνομα του (Πανάρετος = αυτός που είναι εφοδιασμένος με όλες τις αρετές). Γνωρίζει ότι ο διακαής του πόθος εγκυμονεί κίνδυνο για τη ζωή του και διστάζει ακόμη και στον φίλο του Καρποφόρο να εκμυστηρευτεί τον μυστικό του έρωτα. Η αποκάλυψη έρχεται σταδιακά, όταν και παραδέχεται στον Καρποφόρο τον αγιάτρευτο έρωτά του για την Ερωφίλη. Η φιλία παρουσιάζεται σαν μία από τις μεγαλύτερες αξίες της εποχής, στην οποία δύναται να βρει καταφύγιο ο κάθε λογής χτυπημένος από τις κακοτοπιές της ζωής.  Ο καλός του φίλος ξαφνιάζεται, γνωρίζοντας τη μη δυνατότητα πραγματοποίησης της επιθυμίας του. Ο λόγος του φαίνεται προφητικός, καθώς γνωρίζουμε τη δυστυχή κατάληξη του ήρωα και της αγαπημένης του. Ωστόσο, είναι πρόθυμος να σταθεί παραστάτης στην απόφαση του Πανάρετου, να διεκδικήσει δηλαδή την αγαπημένη του, παροτρύνοντάς τον να της εκδηλώσει τα συναισθήματά του. Κάνει λόγο ακόμη για την άσβηστη φλόγα της ερωτικής έλξης, η οποία όταν γεννάται κατά την παιδική ηλικία, δε δύναται να σβήσει.

Ο Ερωτόκριτος στην μυθιστορία του Βιτσέντζου Κορνάρου στο χωρίο (Α 147-346) φανερώνει χωρίς περιστροφές τον ατέρμονο έρωτά του για την Αρετούσα στον φίλο του Πολύδωρο. Κυριευμένος και καθολικά τυφλωμένος από τον πόθο του δεν διστάζει να φτάσει έως και στον θάνατο για την αγαπημένη του νεαρή.  Στο άκουσμα της είδησης ο Πολύδωρος προσπαθεί να τον συνετίσει, αποκαλώντας τον ριψοκίνδυνο και κουζουλό. Ο νεαρός, όμως, πρωταγωνιστής είναι διατεθειμένος να πράξει τα πάντα για την επιτέλεση της σύζευξης με την Αρετούσα, αδιαφορώντας για οποιονδήποτε ανασταλτικό παράγοντα. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειώσουμε, ότι η δυσκολία της εκπλήρωσης του έρωτα του νεαρού με την όμορφη κόρη, έγκειται στη διαφορά κοινωνικής κάστας των δύο. (Ερωτόκριτος = χαμηλής κοινωνικής καταγωγής, Αρετούσα = βασιλικής καταγωγής). Το ίδιο θεματικό μοτίβο παρατηρούμε και στο έργο «Ερωφίλη» μεταξύ των δύο ερωτευμένων προσώπων. Τόσο ο Ερωτόκριτος, όσο και ο Πανάρετος θεωρούν τους εαυτούς τους, θύματα του πόθου και της άσβεστης ερωτικής επιθυμίας τους. Δεν μπορούν να ακούσουν τη φωνή της λογικής, γιατί έχει κατασκεπαστεί από τη δύναμη του θυμικού τους. Η ανεκπλήρωτη έκβαση της ερωτικής τους υπόθεσης ισοδυναμεί με θάνατο. 

Συμπερασματικά καταλήγουμε στο ότι τα δύο κεντρικά πρόσωπα των έργων (Ερωτόκριτος και Πανάρετος) ταυτίζονται αν όχι απόλυτα, σίγουρα σε μεγάλο βαθμό, στοιχείο που ενδυναμώνει την πεποίθηση, ότι ο Κορνάρος επηρεάστηκε από το έργο του Χορτάτση «Ερωφίλη», ως προς την παρουσίαση των μύχιων σκέψεων του κεντρικού ήρωα. Και στα δύο έργα αποτυπώνεται με ενάργεια η ατιθάσευτη ισχύ, που ασκεί ο έρωτας στους κεντρικούς ήρωες. Σύμφωνα με τον Mario Vitti (2003): «Aν πραγματικά ο Κορνάρος έζησε τα ίδια χρόνια με τον Χορτάτση στον Χάνδακα, μπορεί κανείς να μιλήσει για ένα διάλογο ανάμεσα στους δύο ποιητές».