Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου 2016

Το εθνικό και το υπερεθνικό ιδεώδες στην ποιητική του Διονυσίου Σολωμού


Ο Δ. Τζιόβας στο επιστημονικό του άρθρο «Αντιθέσεις και διλήμματα για την ποίηση του Σολωμού», επικεντρώνεται στην πρόσληψη του ποιητικού έργου του Σολωμού και συγκεκριμένα στα αντιθετικά ερωτήματα  που προκύπτουν. Προσπαθεί να κατανοήσει πώς είναι δυνατόν ο Σολωμός να κινείται μεταξύ λυρισμού και αφηγηματικότητας, ατομικού και συλλογικού, εθνικού και οικουμενικού. Τα παραπάνω ζεύγη ορισμών, αν και φαινομενικά είναι ασυμβίβαστα μεταξύ τους, ο Σολωμός με την ποιητική του δεξιοτεχνία και πολυπλοκότητα καταφέρνει να τα συγκεράσει.
To ποίημα σταθμός στην ποιητική του πορεία, «Ο Κρητικός», ενέχει τα παραπάνω στοιχεία. Από τη μία πλευρά έχουμε έξαρση του λυρισμού με το προσωπείο του Κρητικού να παρουσιάζει τις ενδόμυχες σκέψεις, τα συναισθήματά του, το προσωπικό του δράμα και από την άλλη έχουμε στο προσκήνιο τον εθνικό αγώνα υπέρ της ελευθερίας της πατρίδος, σημείο και στο οποίο έγκειται η αφηγηματικότητα του ποιητή. Παρελθοντικά δηλαδή περιστατικά υπεισέρχονται στο παρόν του αφηγητή και κατ’ επέκταση στον αναγνώστη. Καταφέρνει εδώ ο Διονύσιος Σολωμός να συνταιριάξει με απόλυτη ισορροπία το προσωπικό - λυρικό με το συλλογικό - αφηγηματικό. Εύλογα, λοιπόν, θεωρείται εθνικός ποιητής, αφού μιλά για τα  κατορθώματα του ελληνικού λαού,  συνδυασμένα όμως με λυρισμό,  που επιβάλλεται από τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό. Συν τοις άλλοις, το εθνικό μεταμορφώνεται σε οικουμενικό. Αυτή η επιμονή και η δίψα για εθνική ελευθερία, του επιτρέπει να πλησιάζει τις βαθύτερες ουσίες, που οδηγούν σε αυτή και σχετίζονται με τις οικουμενικές σταθερές. Έργο, στο οποίο παρατηρείται  η συγκεκριμένη διάσταση είναι οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι». Ο Λίνος Πολίτης θεωρεί ότι αυτή η εθνική υπόθεση παίρνει διαστάσεις παγκόσμιες. «Ο Σολωμός μέσα από την υπόθεση την εθνική φτάνει στην υπερεθνική, την ευρωπαϊκή, την παγκόσμια, φτάνει όμως ακριβώς, επειδή βάθυνε τόσο πολύ στην εθνική». Το μικρό πολιορκημένο Μεσολόγγι σηκώνει το ανάστημά του και γίνεται υπερεθνικό, καθώς ξεσκεπάζει τα μεγαλύτερα συμφέροντα όλου του κόσμου και μέσα από αυτό πηγάζουν οι βαθύτερες ουσίες. Το αληθές που επιθυμεί ο Σολωμός να φανερώσει στο έθνος, είναι η αληθινή ουσία ή αλλιώς οι μεγάλες και ζωοφόρες αξίες, οι οποίες είναι πανανθρώπινες και παγκόσμιες. Δεν  ανήκουν μόνο στους Έλληνες, αλλά είναι κτήμα όλης της ανθρωπότητας. Ο κάθε λαός, μέσα από τον εθνικό αγώνα των Ελλήνων, μπορεί να ζητήσει τη δική του ελευθερία.
Ακόμη στο άκουσμα του εθνικού ύμνου, «Ύμνος εις την Ελευθερίαν»,  η πίστη στην πατρίδα και ο εθνικός αγώνας ντύνεται με το λυρικό ύφος, όταν ο ποιητής περνά από τη μία υπόθεση στην άλλη. Η Ελένη Τσατσάνογλου μας αναφέρει: «Η θερμότης της καρδιάς του αποφεύγει πάντοτε την ψυχρότητα της Μυθολογίας και το ύψος των ιδεών του αποστρέφονται τους κοινούς τύπους της ποιήσεως». Μέσα από τον έντονο λυρισμό του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν» ενδυναμώνεται η επική σεμνοπρέπεια.
Πρακτικά, η εθνική ποίηση είθισται να είναι αφηγηματική και κοινωνική, ενώ η λυρική ποίηση  προσωπική.  Ο Τζιόβας διαπιστώνει στην ποίηση του Σολωμού δύο τύπους ποίησης φαινομενικά ασυμβίβαστους μεταξύ τους, τον εθνικό (έχει συσχετιστεί με το αφηγηματικό) και τον λυρικό, κάνοντας λόγο για «λυρικοποίηση του εθνικού» ή «εθνικοποίηση του λυρικού».
Ο Σολωμός, έξοχος ενορχηστρωτής της ποιητικής τέχνης, καταφέρνει να συγκεράσει αντίθετες ροπές και να αναδειχθεί ως ο εθνικός ποιητής, που παράλληλα εκπροσωπεί τις οικουμενικές αξίες και τα υψηλά ιδανικά.