Ο Οιωνός ξεψύχησε μαζί και η Ελπίδα

Ξημερώματα 15ης Οκτωβρίου του 2125, το κτίριο σείστηκε και εν συνεχεία κατέρρευσε ολοσχερώς, λες και ήταν παλάτι κτισμένο από άμμο, όπως τα κάστρα που χτίζουν τα παιδάκια δίπλα στη θάλασσα. Ποιος να το περίμενε …. ένα ιστορικό  κτίριο στο κέντρο της πόλης που προσέδιδε έναν κοσμοπολιτισμό και είχε ταυτιστεί με την ιστορία του τόπου και ολάκερης της Οικουμένης, να καταρρεύσει έτσι ξαφνικά. Στους κατοίκους πλέον, έμοιαζε πλήρως απαρχαιωμένο, σκοταδιστικό. Πού να συγκριθεί με τις πολυτελείς σύγχρονες βίλες στο κέντρο της πόλης. Έπρεπε να γκρεμιστεί, γιατί χαλούσε τη σύγχρονη, προοδευτική αισθητική, όπως υποστήριζαν οι αρμόδιοι αρχιτέκτονες, αλλά και συνασπισμένος ο κόσμος. 

Κάποτε το κτίριο αυτό, πριν από πολλά χρόνια μεσουρανούσε, αποτελούσε ένα αξιοθέατο για τον οποιονδήποτε επισκέπτη της χώρας, αλλά και για τους ντόπιους κατοίκους. Είχε χαραχτεί στη συνείδησή τους, ως το μέρος που ακτινοβολούσε πολιτισμό. Πράγματι, εντός του κτιρίου στεγαζόταν ένα υπέρλαμπρο μουσείο με αρχαιοελληνικά έργα τέχνης, υψηλής αισθητικής και αξίας, που δείκνυε τις καταβολές, τις ρίζες του ελληνικού πολιτισμού.

Περνώντας τα χρόνια το κτίριο πάλιωνε, χρειαζόταν επιδιορθώσεις και αναπαλαιώσεις. Έγιναν πολλές ανακαινίσεις και το κτίριο με όλο του τον πολιτιστικό θησαυρό ήταν εκεί, όρθιο και λαμπρό για να θυμίζει την ένδοξη ιστορία όλου του ελληνισμού.

Το κτίριο αυτό, εκτός από τον χώρο του μουσείου, περιείχε και τέσσερα διαμερίσματα, τα οποία κατοικούνταν. Οι ένοικοι, ήταν επιφορτισμένοι με την προσοχή του μουσειακού χώρου. Μεταξύ άλλων σε αυτό το κτίριο κατοικούσε η κ. Αρετή, η οποία εξέπεμπε ένα γνήσιο σεβασμό σε όποιον τη γνώριζε, με τον άνδρα της τον κ. Σοφό και τα δύο παιδιά τους, την Ελπίδα και τον Οιωνό. Στο δεύτερο διαμέρισμα κατοικούσε η κ. Δημοκρατία με τον άνδρα της, τον  κ. Πολιτισμό. Εξαίρετο ζευγάρι και αυτό διακρινόταν για τα δημοκρατικά τους αισθήματα,  το ήθος τους, την ευαισθησία για οποιοδήποτε πολιτιστικό και πολιτισμικό πλούτο. Καρπός του έγγαμου βίου τους ήταν η κόρη  τους Δικαιοσύνη, γαλουχημένη με αρχές και ιδανικά, τόσο δίκαιη ως προς τις αποφάσεις της που περιπαικτικά οι φίλοι της  είχαν βγάλει το παρατσούκλι Ακριβοδίκαιη. Πολλές φορές την καλούσε για παιχνίδι η καλή φίλη της, η Αιδώς, η οποία διέμενε στο 3ο διαμέρισμα και ήταν τόσο αυστηρή, όταν δε τηρούνταν οι κανόνες του παιχνιδιού, που τα υπόλοιπα παιδιά στο κοίταγμά της ντρεπόντουσαν και αμέσως ζητούσαν συγγνώμη. Η Αιδώς ήταν γέννημα θρέμμα του πατέρα της, του κ. Νόμου, ο οποίος ήταν αρμόδιος για τη μη παραβίαση της έννομης τάξης, και της μητέρας της, της κ. Ευθύνης, γνωστή στη γειτονιά για την εντιμότητα και την υπευθυνότητά της. Πλησίον, στο 4ο διαμέρισμα, διέμενε ο κ. Πνευματικός λόγος, εργένης, ίσως ολίγον τι παρεξηγημένος που επέλεξε να μην κάνει οικογένεια, αλλά τόσο πνευματώδης και σοφός, που όλη η γειτονιά είχε να λέει για την οξυδέρκεια και για τη μαεστρία στον χειρισμό της γλώσσας. Πολλές φορές, τα παιδιά των τριών οικογενειών τον επισκέπτονταν για να τους διδάξει μαθήματα ορθής χρήσης της γλώσσας και να τους μεταλαμπαδεύσει τις ακόρεστες γνώσεις που είχε αποκτήσει από το διάβασμα φιλοσοφικών βιβλίων. Η καλή γειτνίαση, όπως και η κοινή αγάπη τους για το μουσείο αποτελούσε το μυστικό των άριστων σχέσεων που είχαν οι ένοικοι των διαμερισμάτων.

Ο Οιωνός ωστόσο, δεν είχε καλό προαίσθημα, προβλέποντας ότι η αδιαφορία, όπως και η απομάκρυνση του κόσμου από την ιστορική παρακαταθήκη θα αποτελέσει τη δαμόκλειο σπάθη για τον πολιτισμό, τη γλώσσα,  τις αξίες, τα ιδανικά, για όλα αυτά που έκαναν τη σπουδαία κλασική φιλόλογο και ελληνίστρια, εξέχουσα προσωπικότητα στον χώρο των αρχαιοελληνικών σπουδών, Ζακλίν ντε Ρομιγί να διατυπώσει τα εξής: «Όλος ο κόσμος πρέπει να μάθει ελληνικά, γιατί η ελληνική γλώσσα μας βοηθά πρώτα από όλα να καταλάβουμε τη δική μας γλώσσας. Τα αρχαία είναι οι ρίζες της γλώσσας μας και πρέπει να τα φροντίζουμε, γιατί η γλώσσας μας τα έχει ανάγκη, όπως ακριβώς κάθε ζωντανός οργανισμός έχει ανάγκη από τις ρίζες του».

Ξαφνικά μία πρωία, από τις ανώτατες αρχές του τόπου αποφασίζεται το γκρέμισμα του κτιρίου (η αποκοπή δηλαδή από τις ρίζες μας). Η κατάρρευση του κτιρίου είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή έργων τέχνης απαράμιλλης πνευματικής και ιστορικής αξίας, που έπληξε το παγκόσμιο βεληνεκές, και συνάμα οδήγησε στον αφανισμό των κατοίκων του κτιρίου, δηλαδή της ΑΡΕΤΗΣ, του ΣΟΦΟΥ, της ΕΛΠΙΔΑΣ, του ΟΙΩΝΟΥ, της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, του ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, της ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣΗΣ, της ΑΙΔΟΥΣ, του ΝΟΜΟΥ, της ΕΥΘΥΝΗΣ, του ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ. Η υστεροφημία των προσώπων ήταν ότι απέμεινε από τον άδικο χαμό των θαμώνων του κτιρίου. Η ανθρωπότητα εκείνο το πρωί, που καλύτερα να μην ξημέρωνε, ξύπνησε φτωχότερη με ενοχικές συνειδήσεις να καταπνίγουν τον καθένα ξεχωριστά.

Η πνευματική αναγέννηση διανοούμενων - δοκιμιογράφων

Τόσο ο Παπανούτσος, όσο και ο Δ.Ν. Μαρωνίτης επεσήμαναν τη διδακτική διάσταση του δοκιμιακού λόγου. Το δοκίμιο θέτει σε λειτουργία τη σκέψη, δίνει ερεθίσματα για ενεργοποίηση της κριτικής ικανότητας, προκαλεί τον προβληματισμό του αναγνώστη. Είναι προϊόν στοχασμού, ωριμότητας, σφαιρικής και αποστασιοποιημένης προσέγγισης των πραγμάτων. Μακριά από δογματισμούς, με τη θεματική του πολυμέρεια και τη στοχευμένη διείσδυση στις ρίζες των προβλημάτων, προσπαθεί να καταγράψει την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων αναζητήσεων. Οι δύο κύριες κατηγορίες των δοκιμίων είναι τα υποκειμενικά και τα αντικειμενικά. Τα αντικειμενικά εκκινούνται από την προβληματική που αφορά επιστημονικά θέματα, ενώ τα υποκειμενικά αποτελούν πραγματείες ελεύθερου στοχασμού του συγγραφέα σε θέματα που σχετίζονται με την κοινωνία και τη ζωή. Το υποκειμενικό δοκίμιο συνδυάζει τη βαθύτητα του στοχασμού και την έκφραση της προφορικής ομιλίας, έχοντας μία χαλαρότητα στη δομή, εν αντιθέσει του αντικειμενικού, που επιτάσσει μία τυπικότερη και αυστηρότερη δομή.

Oι πνευματικοί ορίζοντες μακραίνουν, η σκέψη στροβιλίζεται, οι πνευματικές προεκτάσεις αναδιαμορφώνονται. Όπως λέει ο Παπανούτσος, τεχνίτης του είδους: «Το δοκίμιο δε δίνει λύσεις αλλά μας τροφοδοτεί με αρκετά στοιχεία, για να προχωρήσουμε μόνοι σ’ αυτές, όπως εμείς θα τις διανοηθούμε. Δεν μας υποδουλώνει τη σκέψη, δεν μας νεκρώνει τη φαντασία… είναι παρορμητικό είδος πνευματικής κινήσεως και ζωής». Η αφορμή μπορεί να είναι ένα περιστατικό, ένα γεγονός, μία είδηση, μία σκέψη και ο δοκιμιογράφος ορμώμενος με τα πυρά των ανησυχιών του και της στοχαστικής του δεινότητας εξακοντίζει τον νου για να βρει τους συνδετικούς αρμούς που θα δομήσουν το συγγραφικό δημιούργημα. O Γεώργιος Θεοτοκάς το 1929 δημοσιεύει το δοκίμιο «Ελεύθερο Πνεύμα», ένα δριμύ κατηγορώ στην τελματώδη  πνευματική παραγωγή της Ελλάδας. Προκρίνει τον ελεύθερο στοχασμό και την πηγαία σκέψη σε μία εποχή, όπου επικρατεί η καθαρά επιστημονική σκέψη. Ως φορέα αυτής της αλλαγής βλέπει τη νέα γενιά ανθρώπων, οι οποίοι θα ξεφύγουν από την παγιωμένη και σε καλούπια βασισμένη λογοτεχνική παραγωγή και θα υπηρετήσουν μία απελευθερωμένη τέχνη. Παρακολουθεί τη γενιά του 1930 και θεωρεί ότι μπορεί να επιφέρει ένα κλίμα ανανέωσης στη λογοτεχνική παραγωγή του τόπου και ως εκ τούτου την ανανέωση του κόσμου, όπως και έγινε.

Η εύστοχη αντίληψη του δοκιμιογράφου - διανοούμενου, η υπό διαφορετικό πρίσμα θέαση των γεγονότων, ιδεών και σκέψεων που ο κοινός νους δε θα μπορούσε να συλλάβει, αποτελεί το αντίδοτο στη βαλτωμένη κοινωνία. Έχουμε ανάγκη από νέες ιδέες, νέες προτάσεις, νέα οπτική των πραγμάτων. Έμπλεος πηγαίας σκέψης, οξυδερκούς ματιάς, ανανεωτικής και αστείρευτης ευαισθησίας, ο ευσυνείδητος δοκιμιογράφος βρίσκεται στο πλάι του πονεμένου, του αδικημένου, αυτού που προσπαθεί να κρατηθεί από κάπου και να πατήσει γερά στα πόδια του, αλλά το κεκαλυμμένο δήθεν αναλγητικό, στην ουσία όμως, ανάλγητο όπως αποδεικνύεται πρόσωπο μιας κοινωνίας, που προσπαθεί να καθηλώσει κάθε προσπάθεια υγιούς προβληματισμού, ανόρθωσης του ηθικού, στροφής στη λογική, δε βρίσκει απόκριση. Δυστυχώς, κοινή πεποίθηση αποτελεί ότι πολλοί από τους σύγχρονους προβεβλημένους διανοούμενους - δοκιμιογράφους περνούν κάτω από τον πήχη των περιστάσεων, εφησυχασμένοι στη ματαιοδοξία τους, μείνανε και αυτοί προσκολλημένοι στους τύπους χάνοντας την ουσία, αν όχι έμμισθοι υπάλληλοι, τουλάχιστον υμνωδοί της εκάστοτε άρχουσας τάξης.

Δε θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι οι περισσότεροι σύγχρονοι προβεβλημένοι σε τηλεοπτικά πάνελ και στον έντυπο τύπο διανοούμενοι δεν οχύρωσαν, όπως όφειλαν την κοινωνία, αλλά και αυτοί με τις ενορχηστρωμένες, καθ’ υπαγόρευση πολλές φορές θέσεις τους, αποτέλεσαν τον οδοστρωτήρα για την έλευση της κρίσης που ακολούθησε. Όπως φαίνεται η εποχή διανοητών, όπως του Παπανούτσου, Σεφέρη και Ελύτη πέρασε ανεπιστρεπτί, βυθίζοντας στη πνευματική αγνωμοσύνη το έθνος μας. Αυτό στο οποίο ευελπιστούμε είναι μία «κίνηση» των άφθαρτων διανοούμενων, που βρίσκονται στο παρασκήνιο των πραγμάτων. Όπως διατύπωσε και ο νομπελίστας μας Οδυσσέας Ελύτης, πιο επίκαιρος από ποτέ: «Θέλει μελτέμι γερό, γεννημένο στην Τήνο που να έρθει με την ευχή της Παναγίας για να καθαρίσει τον τόπο από όλων των λογιών της γηραιάς Ευρώπης και της Τουρκιάς τα απομεινάρια». Η πνευματική αναγέννηση του τόπου μας αναζητά διακαώς τους εκφραστές της…