Wolfang Iser - Goldmann, L (Αναγνωστικές θεωρίες)

Στο δοκίμιο του Wolfang Iser "H αλληλεπίδραση ανάμεσα στο κείμενο και στον αναγνώστη" το λογοτεχνικό έργο διαβάζεται από τον καλλιτεχνική και αισθητική πλευρά. Η αλληλεπίδραση μεταξύ υποκειμενικής θέασης του αναγνώστη και του κειμένου του συγγραφέα θα προσδιοριστεί υπό το φάσμα της Σχολής του Tavistrock, με σκοπό να γίνει σαφέστερη. Ο Laing υποστηρίζει ότι οι διαμορφωμένες απόψεις δεν είναι ξεκάθαρες, όντας απότοκο προσωπικής ερμηνείας. Τοιουτοτρόπως δρούμε πιστεύοντας ότι γνωρίζουμε την εμπειρία που έχουν οι άλλοι για το πρόσωπό μας. Η ερμηνευτική διαδικασία γεννά την δυαδική αλληλεπίδραση. Το πλαίσιο αναφοράς μεταξύ κειμένου - αναγνώστη καθορίζεται από διάσπαρτους στο κείμενο κώδικες. Η μη ύπαρξη κοινής εμπειρίας και απροσδιοριστίας λειτουργεί βοηθητικά την επικοινωνιακή ποικιλότητα. Η Virginia Woolf υποστηρίζει ότι η λογοτεχνία ρυθμίζεται από την επικοινωνία μεταξύ ρητού και υπόρρητου. Κάθε κενό προβάλλεται ως η σταθερά, ένας αθέατος αρμός που στο σύνολό τους δομούν ένα κείμενο. Κατά την ανάγνωση το κενό δίνει τη δυνατότητα να συνθέσει ο αναγνώστης την ιστορία  μεταξύ αφηγητή, προσώπων, πλοκής, λειτουργώντας το ένα ως καθρέπτης του άλλου. Από την άλλη τα διάκενα στρέφονται στον αισθητικό πόλο του κειμένου. Τα πρόσωπα που αντιπροσωπεύουν ένα κανονιστικό πρότυπο δομούνται βάση μιας αρχής, ωστόσο, το κανονιστικό πρότυπο μπορεί να συντελέσει στον περιορισμό της ανθρώπινης φύσης. Έτσι εμφανίζεται το αισθητικό αντικείμενο, η οπτική γωνία του αναγνώστη. Χαρακτηριστικά ως προς την θέαση του αναγνώστη είναι ο αυθορμητισμός, σύνεση και επιφύλαξη. Η οπτική μετατρέπεται από το διάκενο σε δομή, υποβαστάζοντας την αλληλεπίδραση κειμένου και αναγνώστη σε σταθερή βάση. Συμπερασματικά το κενό ενέχει ρόλο ενορχηστρωτή στο κείμενο, καθοδηγώντας την συνθετική ικανότητα του αναγνώστη. Το πεδίο αναφοράς ,λοιπόν, που οργανώνεται από τον αναγνώστη φέρει κενό που καλύπτεται από την δομή του θέματος κι το διάκενο που προκύπτει, καλύπτεται με το αισθητικό αποτέλεσμα. Το κενό που μετατοπίζεται ευθύνεται για την συνεχή μετάβαση σε διαφορετικές εικόνες κατά την ανάγνωση, ορίζοντας τον αναγνώστη ως νοηματοδότη.
Από την αντίπερα όχθη ο Goldmann, L. με στο έργο του "Για μια κοινωνιολογία του μυθιστορήματος" αναφέρεται στην κοινωνιολογία του έργου και εισαγάγει τον γενετικό δομισμό. Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες κρύβονται πίσω από το παραχθέν έργο. Η επιρροή από Μαρξισμό και Ψυχανάλυση είναι εμφανής. Το συλλογικό υποκείμενο κι η δομική συνείδηση συντέλεσαν στην ανάπτυξη λογοτεχνικών και κοινωνιολογικών μελετών.  Ο γενετικός δομισμός εξετάζει τον τρόπο δημιουργίας και της ερμηνείας του λογοτεχνικού έργου, βασιζόμενος σε νοητικές και κοινωνικές δομές, βλέποντας τον συγγραφέα ως δημιουργό του φανταστικού κόσμου του έργου. Η συνεχής και εξελισσόμενη δόμηση σχετίζεται αναλογικά με την πεποίθηση ότι η ερμηνεία του έργου είναι εφικτή μόνον και αν το επανατοποθετήσουμε στην εποχή του και στις συνθήκες που επικρατούσαν τότε. Στην ουσία συντελείται ένα πέρασμα από την ατομική στη συλλογική συνείδηση, δημιουργώντας συνοχή. Κατά τον Goldman έχουμε ενεργητικούς αναγνώστες (συνδέουν το λογοτεχνικό έργο με το ιστορικό πλαίσιο) και τους παθητικούς που δέχονται το μήνυμα χωρίς επεξεργασία. Εν συνεχεία εξετάζεται η έννοια της κοσμοθεωρίας, η οποία αποτελεί καθρέπτη του συγγραφέα και είχε ως στόχο την πλήρη κατανόηση της αλήθειας. Ο συγγραφέας λοιπόν αποτελεί έναν εκφραστή της συλλογικής συνείδησης , αφού το συλλογικό υποκείμενο παίζει πρωτεύοντα ρόλο. Από την άλλη η κοινωνιολογική μελέτη μεγάλων έργων πολιτισμού καταργεί παρωχημένους αναγκαίους δεσμούς, δημιουργώντας νέους, που είναι ευκολότεροι στην αποσαφήνιση. Η κοινωνιολογία περιεχομένων είναι περισσότερο ουσιαστική, σχετικά με την εξέταση έργων μέσου επιπέδου, αφού παρατηρεί μία αντανάκλαση της συλλογικής συνείδησης, ενώ η γενική δομική κοινωνιολογία, καθώς επικεντρώνεται στην συνειδητοποίηση των μελών της ομάδας, όσων έπρατταν και σκέπτονταν, χωρίς να γνωρίζουν την σημασία του έργου αντικειμενικά, μελετά λογοτεχνικά έργα παγκόσμιου βεληνεκούς. Το μεγάλο πρόβλημα της κοινωνιολογικής έρευνας κάθε δομικού τύπου αποτελεί η άμεση οριοθέτηση των εμπειρικών δεδομένων.

Βιβλιογραφία:

Goldmann, L. Για μια κοινωνιολογία του μυθιστορήματος. Μτφρ. Ε. Βέλτσου-Π. Ρυλμόν. Αθήνα: Πλέθρον, 1979.

Isser, W. H αλληλεπίδραση ανάμεσα στο κείμενο και στον αναγνώστ.Mτφρ. Κ. Αθανασίου-Φ. Σιατίστας. Αθήνα:Νήσος, 2000